Sommige vormen van toerisme hebben hun aanbod sterk zien groeien en zijn sinds het einde van de jaren tachtig zeer populair geworden: gaat onder meer over het “dark tourism” en het “armoedetoerisme”. Onlangs werd hier zelfs een serie op Netflix aan gewijd.
Dit soort toerisme heeft echter zijn voor- en tegenstanders.
Waar gaat het precies over?

Dark tourism: een bezoek aan de donkere plaatsen van onze beschaving

Het “dark tourism” (ook wel “donker toerisme” genoemd) verwijst naar het bezoek van plaatsen:

• die ooit het toneel van een oorlog of een conflict zijn geweest: bijvoorbeeld de Normandische stranden van de ontscheping in 1945, militaire of civiele begraafplaatsen van oorlogen of conflicten,….
• waar zich een ramp heeft voorgedaan: bvb. Ground zero in New York, Tsjernobyl, Fukushima….
• waar zich een historische gebeurtenis of ongeval/incident heeft voorgedaan, zoals de Pont de l’Alma in Parijs (overlijden van Prinses Diana), of de « JFK Assassination Tour » in Dallas,…
• waar een groot aantal (soms meerdere duizenden) mensen het leven hebben verloren: bijvoorbeeld de voormalige werk- of concentratiekampen van Auschwitz of Birkenau, het genocidemuseum Tuong Sleng in Phnom Penh, …
• en historische plaatsen met een negatieve connotatie: bvb. de beroemde gevangenis van Alcatraz of die waar Nelson Mandela werd gedetineerd op Robben Island, de “porte des esclaves” te Ouidah (Benin), de leprakolonie van Molokai (Hawaii), het bezoek aan catacomben,…

evenals alle musea en gedenktekens die naar aanleiding van deze feiten of gebeurtenissen zijn opgericht, zoals o.a. het Holocaust Memorial Museum in Washington DC, het Hiroshima Peace Memorial Park, het museum In Flanders Fields in Ieper, het Anne Frank Museum in Amsterdam, of zelfs de London Dungeon die de martelmethoden uit de tijd van Koning Hendrik VIII ensceneert.

In sommige gevallen slaat het donker toerisme ook op een vorm van ramptoerisme, bvb. door het bezoek van een plek die door een natuurramp werd getroffen.

De lijst zou veel te lang zijn om alles op te sommen, omdat er ontelbare dergelijke plaatsen over de hele wereld verspreid zijn.

Sommige “touroperators” gaan nog verder en bieden toeristen de mogelijkheid om zelf een onaangenaam avontuur te beleven. Zo kan men op sommige plaatsen in de huid kruipen van drughandelaars, illegale vluchtelingen of slachtoffers van kernrampen,…. Ze bieden dus de mogelijkheid om de fantasieën van toeristen te bevredigen die op zoek zijn naar een flinke dosis adrenaline.

Slum tourism, sloppenwijktoerisme of armoedetoerisme

Deze specifieke vorm van toerisme brengt bezoekers naar de armste plaatsen of sloppenwijken van sommige steden of buurten zoals het Dharavi district in Mumbai (India), de arme wijken van Kaapstad in Zuid-Afrika of de sloppenwijken van Rio (Brazilië). Ook hier is de lijst erg lang.

De controverse:

voyeurisme en opportunisme of herinneringsplicht en bewustmaking?

De kwalificatie van wat als donker toerisme wordt beschouwd, wordt vaak gekoppeld aan de historische betekenis, het collectieve geheugen of de tijd waarin deze gebeurtenissen plaatsvonden. Een bezoek aan het slagveld van Waterloo (1815) of van Pompeii heeft dus niet dezelfde betekenis of weerklank als een bezoek aan de stranden van de ontscheping in Normandië, het Fort van Breendonk, de Hiroshima Memorial of de Rwandese Genocide Memorial van Kigali.

Critici van deze vorm van toerisme verwijten de touroperators of organisaties die deze bezoeken organiseren dat ze de ellende of morbide feiten van de wereldgeschiedenis uitbuiten, een ongezonde vorm van nieuwsgierigheid voeden en misbruiken om een bron van inkomsten te verwerven. Soms is een bezoek aan een historische site zo toeristisch geworden dat de betrokken plaats een vertekend beeld geeft van de waarheid (met de trekjes van de beste avonturenfilms van Hollywood) of een onbetrouwbare en onrealistische weerspiegeling zijn die enkel het sensationele nastreeft.

Aanhangers zien het dan weer als de vervulling van een herinneringsplicht, een pedagogische noodzaak (vooral voor de nieuwe generaties) of een bewustmaking van de ernst van bepaalde levensomstandigheden of historische feiten die de mensheid hebben getroffen.

Te bezoeken … met kennis van feiten

Of we nu voor of tegen zijn, de beste vorm van een dergelijke vorm van toerisme is erop gericht om de authenticiteit van de feiten, de herinnering aan de slachtoffers of de levensomstandigheden van de bewoners zo veel mogelijk te respecteren en uit deze ervaring lessen uit het verleden te trekken om de geschiedenis beter te begrijpen of zich bewust te worden van situaties die verbeterd moeten worden of die we nooit meer willen meemaken.

Dark tourism bestemmingen

U vindt op het internet een groot aantal sites met bestemmingen van “dark tourism” of “slum tourism”, zoals bvb. de site http://www.dark-tourism.com/

Enkele foto’s:

This slideshow requires JavaScript.

Foto’s © Shutterstock, © Annabelle Maes & © Floriane Hernalsteens